SOŁONKA

Osada o nazwie Sołonka po raz pierwszy została wymieniona w  spisie wsi należących do dominium tyczyńskiego w 1589 roku. Według najstarszych mieszkańców, nazwa wsi Sołonka pochodzi od źródła „Słonej Wody” czyli solanki. Źródło solanki zostało odkryte przez mieszkańców pod lesistym wzgórzem wioski. Solanka stała się dla mieszkańców  cennym darem natury. Słona woda ze źródełka była wykorzystywana przez tubylców oraz mieszkańców okolicznych wsi. W  okresie przedwojennym i wojennym zastępowała ludności sól kuchenną. Teren solanki objęty był szczególną troską. Źródło zostało oczyszczone oraz pogłębione. Wykonana została drewniana cembrowina, a dookoła ułożono kamienie.  Miejsce to nazywane było Solanką, Solonką, Sołonką a także Sołoną.

W XVII wieku powstały pierwsze dokumenty o ludności Solonki w postaci ksiąg metrykalnych oraz sprawozdań biskupów. Najwięcej informacji o ludności pochodzi z okresu uzyskania niepodległości w 1918 roku. Ludność zaczęła osiedlać się na terenie Solonki od strony południowej wzdłuż starej drogi zwanej ”traktem węgierskim”, graniczącej z Blizianką, Baryczką i Polomią. Przy drodze  znajdowała się karczma, którą prowadziła rodzina żydowska  Szmul i Zelman. Po drugiej stronie drogi stały  chaty kryte gontem. Pod lasem od strony Blizianki usytuowane były chaty i gospodarstwa. Na Przymiarkach od strony Połomi istniało kilka starych zabudowań. W Sołonce brak było dworu czy folwarku. Ludność zajmowała się uprawą zbóż i hodowlą bydła. Mieszkańcy wioski tworzyli spójną i zwartą społeczność.

Sołonka znajduje się w zachodniej części Pogórza Dynowskiego w województwie podkarpackim, powiecie rzeszowskim. Jest sołectwem  położonym w Gminie Lubenia. Graniczy z Blizianką, Baryczką Połomią oraz Lubenią i  Straszydlem. Najbliżej położone miasteczka to: Tyczyn, Błażowa, Niebylec, Czudec. Pobliskie miasta to Rzeszów i Strzyżów. Wieś Sołonka obejmuje swą powierzchnią 862 ha. z czego 502 ha przypada na Lasy Państwowe. Sołonka dzieli się na Wieś oraz  Podlas. Wieś podzielona jest na Wieś Dół i Wieś Górę. Krańce wsi Sołonki, od strony Straszydla, nazwane zostały Grodami, Głęboka, od strony Blizianki – Wisielaki, od strony Baryczki -Przymiarki a od strony Połomi – Pólka. Niektóre miejsca w Sołonce, ze względu na położenie, posiadają swoiste nazwy: Przywrotek, Zadoły, Zakrąg, Słona Woda.

Sołonka to piękna malownicza wioska z licznymi wzniesieniami, dolinami i pagórkami. Najwyższe wzniesienie to 457,9m n.p.m., które  znajduje się na terenie Lasów Państwowych, na granicach  Sołonki – Lecki – Blizianki. Przez Sołonkę przepływają trzy leśne strumyki łączące się z potokiem na Dole wsi, który wpływa do rzeki Lubenki. Bogata roślinność, lasy, strumyki, słona woda, czyste powietrze to najcenniejsze dary natury Sołonki. Te naturalne bogactwa sprawiają, że wioska staje się miejscem leczniczo – wypoczynkowym dla coraz większej liczby odwiedzających turystów.

SZKOŁA W SOŁONCE

Powstanie Szkoły w Sołonce zapoczątkował mieszkaniec wioski Szymon Szypuła, który przed I wojną światową wyjeżdżał do pracy, do Ameryki. Ze względu na nieumiejętność czytania i pisania ciężko tam pracował za znikome wynagrodzenie. Chcąc uchronić dzieci przed  analfabetyzmem postanowił założyć  szkołę. Po powrocie do kraju w 1914 roku wybudował drewniany dom z jedną  większą izbą, w którym później znajdowała się pierwsza szkolna klasa. W  szkolnej Sali na frontowej ścianie wisiał Krzyż, obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy oraz portret cesarza Franciszka Józefa II-go. Starania w kierunku otwarcia Publicznej Szkoły Ludowej czynił ówczesny wójt Józef Szypuła. W powstałej jednoklasowej Szkole Ludowej w Sołonce 1 września 1914 roku naukę podjęły dzieci w wieku 8-15 lat. Przerwy w nauce spowodował wybuch I wojny światowej. Sołonka w czasie wojny była schronieniem i bezpiecznym miejscem wielu ważnych osobistości. Podobno w czasie I wojny światowej na terenach Sołonki ukrywał się Stanisław Przybyszewski. Po zakończeniu wojny szkoła w Sołonce zaczęła normalnie funkcjonować. Pierwszymi nauczycielami w Szkole byli: Pan Jędrzejowicz w 1914 r., Pani Hugaczówna w 1915 r., Pan Ciupak w 1916 r., Pani Głębówna i Pani Maria Migaczwóna w 1917 r. Uczyli języka polskiego, czytać i pisać, kładli duży nacisk na wychowanie patriotyczne, społeczne i kulturalne.

Po odzyskaniu niepodległości, na mocy Dekretu Naczelnika Państwa z dnia 7 lutego 1919 roku, Szkoła Ludowa w Sołonce uzyskała wyższy stopień czwarty.

Szkoła w Sołonce realizowała nauczanie pierwszego stopnia, który obejmował elementarny zakres wykształcenia ogólnego. Szkoła obejmowała dwuletnią klasę III i trzyletnią klasę IV. W latach 1918 – 1926 siedziba  szkoły mieściła się w budynku gospodarczym Józefa Szypuły. Do szkoły zapisywała się coraz większa liczba dzieci. a sala szkolna zaczęła być za ciasna. W 1924 roku Rada Gminna przeznaczyła grunt i budynek po starej karczmie żydowskiej na szkołę. Budynek na nową szkołę został ubezpieczony i wyremontowany. Jednak w 1925 roku szkoła doszczętnie spłonęła. Po otrzymaniu odszkodowania przez Gminę, przystąpiono do budowy nowej szkoły z mieszkaniem dla nauczyciela. Nauka w nowej szkole rozpoczęła się w 1926 roku. W szkole znajdowała się jedna duża sala lekcyjna, sień, kuchnia i pokój dla nauczyciela. W Sali nad oknem wisiał Krzyż i Godło Państwowe. Na ganku umieszczona była tablica z napisem „Publiczna Powszechna Szkoła w Sołonce”.  Przed szkołą był mały plac zabaw oraz studnia z kołowrotem. Nauka w szkole rozpoczynana i kończona była modlitwą. Od 1926 do 1940 roku w szkole pracowała pani Aniela Wydrzyńska. Podczas okupacji nauczanie w szkole zostało zawężone, uczono tylko czytania, pisania oraz rachunków. W 1940 roku kierownikiem i nowym nauczycielem został Wincenty Krzysztofik, a nową nauczycielką Jadwiga Nalborczyk. Po trzech latach nauczyciele zostali przeniesieni, a na ich miejsce przyszedł nowy nauczyciel Eugeniusz Turbinski. Po wyzwoleniu, kierownictwo szkoły objęła Maria Żebrak, która pracowała do 1957 roku. Szkoła w Sołonce uzyskała stopień szkoły pięcioklasowej, w której uczyło dwóch nauczycieli w klasach łączonych. Naukę w klasie szóstej i siódmej uczniowie kontynuowali w szkole podstawowej w Lubeni. W 1956 roku nauczycielką w Sołonce została Stanisława Kyc, a w 1957 roku jej maż Julian Pięta, który rok później został mianowany kierownikiem szkoły. Ze względu na małą ilość sal lekcyjnych w budynku szkolnym, wynajmowane był dodatkowe sale w prywatnych domach: u Pana Wincentego Krzysztonia, Józefa Jasińskiego oraz w małym drewnianym Domu Ludowym. W 1960 roku odbyło się zebranie wiejskie, na którym miejscowi działacze wysunęli postulat do posła ziemi rzeszowskiej W. Grendysa, dotyczący ujęcia w planie powiatowym budowę szkoły w Sołonce. Obietnica posła została dotrzymana. Budowa nowej szkoły w Sołonce rozpoczęła się w 1963 roku przez Rzeszowskie Przedsiębiorstwo Budowlano – Montażowe. Bezpłatnie, w czynie społecznym przy budowie  pomagali mieszkańcy wsi, wykonali  fundamenty oraz  prace ziemne. Budowa szkoły została zakończona 6 grudnia 1964 roku. Nowa szkoła posiadała sześć sal lekcyjnych, pokój nauczycielski, kancelarię, pomieszczenie na bibliotekę oraz mieszkanie dla kierownika. W nowym budynku szkolnym uczyło się 142 uczniów z okolic Sołonki, Obręcznej, Baryczki i Straszydla. W 1973 roku nowym kierownikiem szkoły został Ludwik Krupa, po nim ostatnim kierownikiem Andrzej Solecki.

Zarządzeniem Rady Gminy Lubenia w 1998 r. szkołę ograniczono do klas I-III. Dalszą naukę dzieci kontynuowały w Lubeni. Szkoła stała się filią szkoły podstawowej w Lubeni.

Szkoła w Sołonce była i jest najważniejszym miejscem życia kulturalnego i towarzyskiego. Tu odbywają się spotkania kulturowe, kursy, zebrania okolicznościowe, wybory do samorządu.

Szkoła w Sołonce jest centralnym punktem wsi.

Bibliografia:

1.      Szypuła A., Parafia Rzymsko- Katolicka w Straszydlu, Poligrafia Wyższego Seminarium Duchownego w Rzeszowie, Rzeszów 1995

2.      Szypuła F.,400-Lat Sołonki 1589-1989 Zbiór Szkiców i Wspomnień, Społeczny Komitet Obchodów 400 – lecia Sołonki Urząd Gminy Lubenia, Rzeszów -Lubenia- Sołonka 1989

Opracowała Urszula Witek.